ابونصر فارابی

حکیم ابونصر فارابی در سال ۲۵۹ هجری قمری در یکی از نواحی ایران قدیم که فاراب نام داشت به دنیا آمد و در سال ۳۳۹ هجری قمری در دمشق به دیار باقی شتافت. در جوانی، وطن خود را به قصد بغداد ترک گفت. او چندین زبان می‌دانست، به‌ویژه در زبان عربی تبحری خاص پیدا کرد؛ به‌طوری که اندیشه‌های خود را به زبان عربی منتشر ساخت. بدون شک فارابی یکی از دانشمندانی است که در پرتو انوار دین اسلام بدان درجه و جایگاه از کمال و دانش دست یافت که در تاریخ علم همانند او کمتر دیده می‌شود. بسیاری فارابی را تنها شارح آثار ارسطو (384-322 ق.م) می‌دانند. درباره مقام علمی او همین بس که ابوعلی سینا (416-359 ق) می‌گوید: کتاب مابعدالطبیعۀ ارسطو را چهل بار خواندم و نفهمیدم تا اینکه به کتاب اغراض مابعدالطبیعه فارابی دست یافتم و چون آن را خواندم، درهای علم و حل معضلات آن بر من گشوده شد.

حکیم فارابی در بغداد، در روزگار معتضد عباسی (295-320) منطق را تا پایان برهان نزد یوحنا بن حیلان فرا می‌گیرد، سپس به شهرهای یونان می‌رود و هشت سالی در آنجاها می‌ماند تا اینکه اندوختن دانش را به انجام می‌رساند و همۀ کتاب‌های حکمت یونان را به خوبی فرا می‌گیرد.

حکیم فارابی افزون بر منطق و فلسفه، در شعر و خطابه نیز چیرگی داشته است و در کتاب‌های اخلاق و سیاسی خود به پایه‌های علمی جامعه‌شناسی و مبانی حکومت می‌پردازد و البته بیشتر گرایش او به جامعه‌شناسی سیاسی است. انگیزۀ او را می‌توان دو چیز دانست: یکی شیفتگی و عشق به افلاطون و نیز آثار سیاسی ارسطو. دوم، آشوب‌ها و فساد در سرزمین مسلمانان او را بر آن داشته تا شالودۀ مدینۀ فاضله را پی‌ریزی کند؛ به این امید که جهانی را از گزند ظلم و بی‌عدالتی نجات دهد. مبادی آراء مدینۀ فاضله و سیاست مُدنیه و تحصیل السعاده آثاری هستند که مبانی اندیشۀ سیاسی فارابی را نشان می‌دهند.

بی‌تردید فارابی از چهره‌های ماندگار علم و فلسفه و منطق و علوم سیاسی و اجتماعی و هنر و موسیقی و ریاضی در تاریخ اسلام است. ذوابعاد بودن شخصیت او و همچنین آثار متنوع علمی وی، باعث شده که در برنامه «معرفت» به‌طور اجمال و گذرا به معرفی اندیشه و آثار او در محضر استاد بزرگوار دکتر ابراهیمی دینانی پرداخته شود تا علاقه‌مندان به تاریخ حکمت و فلسفه اسلامی، بزرگانی چون حکیم فارابی را بشناسند و در صدد تحقیق و پژوهش عمیق در زندگی و آثار علمی ایشان برآیند.