رساله محبت

عشق در تداول عامه عبارت است از هیجان و شوق مستمر و غلبة محبت نسبت به محبوب که اوج آن وصال با محبوب است، امّا در اصطلاح حکما و عرفای اسلامی، مخصوصاً در ایران، غالباً مرادف و معادل وَدّ و حتّی حُبّ به کار می‌رود و آن را عبارت می‌دانند از میل طبیعی شدید به آنچه مطلوب و لذت‌بخش طبع است و سبب آن ممکن است خودپرستی یا جلب نفع باشد یا علاقه به خیر و جمال و نیکی، یا حتّی توافق و تناسب روحانی و معنوی؛ و آنچه منشأ عشق الهی شمرده شده است همین توافق روحانی و معنوی است.
در اندیشة اسلامی حتّی ایمان حقیقی از جنس محبّت است: ایمان حقیقی وصف دل و شأن آن است، همچنین عبادت اصلی و علم و ادراک نیز در اصل وصف دل و شأن آن است. محبّت آثار و آدابی دارد و ریشه‌های آن را در شریعت و آیین‌های عبادی و معارف اسلامی می‌توان جست‌وجو کرد که در این کتاب به آن پرداخته شده است.
این کتاب با تبیین مضامینی در زمینه ایمان حقیقی، عقل، علم و ادراک به بررسی تحولات قلبی انسان، حالات آن، محبت و آثارش در فرهنگ اسلامی می‌پردازد. نویسنده ایمان حقیقی را مربوط به دل‌ها دانسته و با اهتمام به آموزه‌های قرآنی، وصف و شآن آن را از آیات به اثبات رسانده و آن را ویژگی اصلی مومنان معرفی کرده است.
آنچه قرآن در این زمینه بیان می‌کند و اسراری که در این آیات نهفته است، چیزی نیست که بتوان در گفته‌ها و نوشته‌ها آورد، زیرا علاوه بر این که حقایق نوری و مقاصد عالیه قرآن کریم در این حوزه مانند زمینه‌های دیگر، از ما پوشیده است، آن مقدار هم که فهمیده می‌شود، ممکن نیست همه آن به گفته و نوشته بیاید، برای این که این قسمت به افرادی اختصاص دارد که از مکاشفات و مشاهدات صحیح برخوردارند، یعنی یافتنی است و گفتنی و شنیدنی محسوب نمی‌شود. قسمتی هم بسیار دقیق و عمیق است و برای اکثر اشخاص قابل فهم و هضم نیست و قسمتی نیز که می‌شود گفت و فهمید، احتیاج به شرح و بسط طولانی دارد.
مولف در بخش اول کتاب در شش فصل: «ایمان حقیقی، وصف دل و شأن آن است»، «عبادت اصلی، وصف دل و شأن آن است»، «علم و ادراک، در اصل، وصف دل و شأن آن است»، «تحول دل و حالات و آثار و آداب»، «محبت» و «آثار محبت و آداب آن»، به تبیین جایگاه دل در ایمان پرداخته است و در بخش دوم با بیان نه کلام «معارف در مخاطره دو عامل»، «ضرورت تبیین صحیح معارف»، «تصویر ناصحیح معارف و تبعات آن»، «غیب روزه و ضیافت الهی»، «عبودیت»، «آیت خواب و آیت‌های موجود در آن»، «کتاب یا صحیفه عمل انسان»، «خواب دنیا و غفلت از عالم عهد» و «حذف‌ها و تعبیرهای سوال برانگیز» به بیان معارف الهی می‌پردازد.